کنترل کیفیت یا QC

کنترل کیفیت یا QC (Quality Control) فرایندی است که از طریق آن یک کسب‌وکار به دنبال اطمینان از حفظ یا بهبود کیفیت محصول است. روش‌های QC به استانداردسازی تولید و واکنش به مسائل کیفیت در صنایع مختلف، از تولید مواد غذایی گرفته تا خودروسازی کمک می‌کند.  مهم‌ترین استاندارد ایزو در این زمینه ایزو ۹۰۰۱ است. در این مقایه با مفهوم کلی QC و انواع استانداردهای مرتبط با آن آشنا می‌شویم.

کنترل کیفیت چیست؟

کنترل کیفیت QC چیست؟ QC یا کنترل کیفیت مجموعه‌ای از فرآیندها و فعالیت‌هایی است که با هدف اطمینان از مطابقت محصولات و خدمات با معیارها و استانداردهای تعیین‌شده انجام می‌شود. این فعالیت‌ها شامل بررسی و ارزیابی محصولات در مراحل مختلف تولید، شناسایی و اصلاح عیوب، و اطمینان از اینکه محصولات نهایی نیازها و انتظارات مشتریان را برآورده می‌کنند، می‌باشد.

یکی از جنبه‌های مهم کنترل کیفیت را ایجاد کنترل‌های کاملاً تعریف شده می‌دانند. این کنترل‌ها به استانداردسازی تولید و واکنش به مسائل کیفیت کمک می‌کند. QC مشخص ‎‏می‌کند هر فعالیت‌ باید توسط کدام پرسنل انجام شود؛ به همین دلیل احتمال مشارکت کارکنان در کارهایی را که برای آن‌ها آموزش کافی ندارند را کاهش می‌دهد.

مقایسه‌ی کنترل کیفیت و تضمین کیفیت

تفاوت qc و qa چیست؟ کنترل کیفیت (QC) و تضمین کیفیت (QA) اصطلاحاتی هستند که اغلب برای تعریف یک چیز استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های مشخصی وجود دارد. کنترل کیفیت بر الزامات کیفیت تمرکز دارد، مانند اطمینان از اینکه یک قطعه با مشخصات استاندارد مطابقت داشته باشد. اما تضمین کیفیت به مجموع تمام اقدامات و فرایندهای موردنیاز برای برآورده شدن الزامات کیفیت اشاره دارد.

متخصصان معتقدند که با حرکت در مسیر حرفه‌ای کنترل کیفیت، ممکن است کنترل کیفیت به تضمین کیفیت تبدیل شود. کنترل کیفیت‌ را بخشی از تضمین کیفیت می‌دانند. این سیستم‌های کیفیت شامل برنامه‌ها و بخش‌هایی هستند که به مدیریت سطح بالا، مشتریان و بازرسان دولتی اطمینان می‌دهند که محصولات تمام الزامات کیفیت و استانداردهای ایمنی را برآورده می‌کنند.

۷ ابزار کنترل کیفیت (Seven Basic Tools of Quality)

هفت ابزار کنترل کیفیت، نمودارها و تکنیک‌های گرافیکی هستند که با هدف شناسایی و عیب‌زدایی مسائل مرتبط با کیفیت مورد استفاده قرار می‌گیرند. هفت ابزار QC عبارت‌اند از:

1. نمودار پارتو: نمودار میله‌ای است که علل مشکلات به وجود آمده را با فراوانی آن‌ها مقایسه می‌کند.
2. نمودار علت و معلول: این نمودار دلایل بالقوه ایجاد مشکل و شرایط محیطی را طبقه‌بندی می‌کند.
3. نمودار تمرکز نقص‌ها: تصویری است از یک محصول که می‌توان عیوب را روی آن مشخص کرد.
4. نمودار پراکندگی: رابطه بالقوه بین دو متغیر را مشخص می‌کند.
5. هیستوگرام: نمودار میله‌ای است که به کمک آن می‌توان داده‌ها را تشریح کرد.
6. نمودار کنترل: مشخصه‌های کیفی را بر اساس شماره نمونه یا زمان نشان می‌دهد.
7. برگه تست: اطلاعات عملیاتی درباره فرایند موردمطالعه را جمع‌آوری می‌کند.

فرم‌ های کنترل کیفیت QC

فرم‌‌های کنترل کیفیت، بخشی از فرایندهای کلیدی سیستم مدیریت است. این فرم‌ها وظیفه کنترل و نظارت مستمر بر محصولات و خدمات را انجام می‌دهند که منجر به بهبود کیفیت و افزایش رضایت مشتری می‌شود. چند نمونه از فرم QC شامل موارد زیر است:

• فرم برنامه کنترل
• فرم ‌های بازرسی کیفیت شامل
• فرم نتایج آزمون
• فرم تائید نمونه اولیه
• فرم تصدیق راه اندازی کار
• و …

نحوه عملکرد QC در سازمان‌ها

کنترل کیفیت یا QC با آزمایش واحدها برای تعیین اینکه آیا کیفیت محصولات مطابق با مشخصات استاندارد هستند یا خیر فعالیت می‌کند. این آزمایش‌ها هدف تعیین هرگونه نیاز برای اقدامات اصلاحی در فرایند تولید را دنبال می‌کنند. QC خوب به شرکت‌ها کمک می‌کند تا خواسته‌های مصرف‌کنندگان را برای محصولات بهتر برآورده کنند. همچنین اقدامات ایمنی ایجاد می‌کند تا از اینکه محصولات ناقص یا آسیب‌دیده به دست مشتریان نرسد اطمینان حاصل کند.

دلایل اهمیت QC

تولید محصول روندی پرهزینه و زمان‌بر است. اگر کیفیت محصولات و تجهیزات در محل تولید کنترل نشود، روند تولید می‌تواند نا‌امن باشد و خسارات جانبی را نیز به ما تحمیل کند. علاوه بر این، اگر شرکتی محصولات معیوب را برای خریدار ارسال کند، ممکن است در قبال صدمات یا مشکلات ناشی از استفاده از محصولاتش مسئول شناخته شود.

بازرسان QC اطمینان حاصل می‌کنند که محصولات معیوب یا ناایمن را شناسایی و علل آن را اصلاح کنید. کنترل کیفیت تضمین می‌کند که کالاهای معیوب در معرض دید عموم قرار نگیرند. همچنین در بخش مهم تولید مواد غذایی و دارو تضمین می‌کند که هنگام استفاده افراد از این محصولات، حادثه‌ای اتفاق نمی‌افتد.

روند پیاده‌سازی سیستم QC

آزمایش QC عموماً در هر مرحله از فرایند تولید یا کسب‌وکار تکمیل می‌شود. کارمندان اغلب با آزمایش مواد خام، بیرون‌کردن نمونه از خط تولید و بررسی محصول نهایی شروع می‌کنند. این کار در مراحل مختلف تولید، به شناسایی محل وقوع مشکل و اقدامات اصلاحی برای جلوگیری از آن در آینده کمک می‌کند.

در یک تجارت غیر‌تولیدی، کنترل کیفیت می‌تواند شامل ارزیابی خدمات مشتری، پرسش‌نامه، نظرسنجی، بازرسی یا ممیزی باشد. یک کسب‌وکار می‌‎تواند از هر فرایند یا روشی برای تأیید اینکه محصول یا خدمات نهایی‌اش نیازهای مشتری را برآورده می‌کند و ایمن و قانونی است استفاده کند.

کنترل کیفیت در صنعت

کنترل کیفیت یا QC مورداستفاده در یک کسب‌وکار به‌شدت به محصول یا صنعت وابسته است. به‌عنوان‌مثال، در تولید مواد غذایی و دارو، QC شامل حصول اطمینان از اینکه محصول برای مصرف‌کننده عوارض جانبی و بیماری به همراه نداشته باشد می‌شود؛ بنابراین شرکت برای دستیابی به کیفیت، آزمایش‌های شیمیایی و میکروبیولوژیکی نمونه‌های خط تولید را انجام می‌دهد.

کنترل کیفی در آزمایشگاه شامل اقدامات و روش‌هایی است که برای اطمینان از صحت و دقت نتایج آزمایش‌ها انجام می‌شود. این فرآیند شامل بررسی منظم تجهیزات، کالیبراسیون دستگاه‌ها، استفاده از نمونه‌های کنترل، و ارزیابی مداوم روش‌های آزمایشگاهی است.

در ساخت هواپیما، کنترل و تضمین کیفیت از اهمیت بالایی برخوردار است. سازندگان ملزم به مستندسازی، ردیابی و بازرسی مجدد همه موارد و مراحل ساخت هستند. سپس می‌توانند شواهدی مبنی بر اینکه همه چیز را طبق استانداردهای بسیار سخت تکمیل کرده‌اند، ارائه کنند.

خودروسازی‌ها QC را بر روی قطعاتی که مشخصات و تلورانس‌ها را رعایت می‌کنند اجرایی می‌کنند. QC تضمین می‌کند که موتورها، قطارهای محرک و سایر قطعات مکانیکی به‌صورت روان، کارآمد، ایمن و مطابق طراحی کار می‌کنند.

صنعت الکترونیک، تست کیفیت را که در غالب مترهایی که جریان الکتریسیته و تست استرس را اندازه‌گیری می‌کنند پیاده می‌کند.

انواع روش‌های کنترل کیفیت

QC به این معناست که چگونه یک شرکت کیفیت محصول را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت نیاز آن را بهبود می‌بخشد. این سیستم را می‌توان به روش‌های مختلفی انجام داد مانند آزمایش محصولات، بررسی فرایندهای تولید و ایجاد معیارها کنترل. همه این موارد برای نظارت بر تغییرات قابل‌توجه در تولید محصول انجام می‌شود.

روش‎‌های مختلفی برای کنترل کیفیت وجود دارد. این روش‌ها شامل نمودار میله ایکس، شش سیگما، حالت بازرسی ۱۰۰% و روش تاگوچی است که در ادامه بررسی می‌کنیم.

نمودار X-Bar

محصولاتی که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند برای ویژگی‌های داده شده که نمودار ردیابی می‌کند، آزمایش می‌شوند. شکل متداول نمودار کنترل کیفیت، نمودار X-Bar است که در آن محور y روی نمودار میزان قابل‌قبول بودن واریانس ویژگی تست شده را دنبال می‌کند.

محور x نمونه‌های آزمایش شده را دنبال می‌کند. تجزیه‌وتحلیل الگوی واریانس در این نمودار به شما کمک می‌کند تا تشخیص دهید که آیا نقص‌ها به طور تصادفی یا سیستماتیک رخ می‌دهند.

روش تاگوچی

روش تاگوچی رویکرد دیگری است که بر نقش تحقیق و توسعه، طراحی محصول و توسعه محصول در کاهش بروز عیب‌ونقص در محصولات تأکید دارد. این روش طراحی را مهم‌تر از فرایند تولید در QC می‌داند و سعی می‌کند تا واریانس‌های تولید را قبل از وقوع از بین ببرد.

روش بازرسی ۱۰۰٪

این روش یک فرایند QC است که شامل بررسی و ارزیابی تمام قطعات محصول می‌شود. این نوع کنترل کیفیت اغلب برای تولید و ارزیابی فلزات با‌ارزش استفاده می‌شود. روش بازرسی ۱۰۰% به داده‌هایی در مورد فرایند تولید و نرم‌افزاری برای تجزیه‌وتحلیل موجودی نیاز دارد.

نقش استانداردهای ایزو در کنترل کیفیت

استانداردهای ایزو (ISO) نقش بسیار مهمی در کنترل کیفیت محصولات و خدمات ایفا می‌کنند. این استانداردها به‌عنوان یک راهنمای جامع، الزامات و مشخصات فنی را برای تضمین کیفیت، ایمنی و کارایی در فرآیندهای تولید و ارائه خدمات تعیین می‌کنند. با پیروی از استانداردهای ایزو، سازمان‌ها می‌توانند از تطابق محصولات و خدمات خود با معیارهای جهانی اطمینان حاصل کنند، که این امر منجر به افزایش رضایت مشتریان، کاهش هزینه‌ها و بهبود مستمر فرآیندها می‌شود. همچنین، به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا در بازارهای بین‌المللی رقابت‌پذیر باشند و اعتبار خود را افزایش دهند.

انواع استانداردهای کنترل کیفیت

انواع استانداردهای کنترل کیفیت شامل موارد زیر هستند:

• ایزو ۹۰۰۱: الزامات یک سیستم مدیریت کیفیت را تعیین می‌کند.
• ایزو ۱۴۰۰۱: به سازمان‌ها کمک می‌کند تا تاثیرات زیست‌محیطی فعالیت‌های خود را مدیریت کنند و کاهش دهند.
• ایزو ۴۵۰۰۱: برای بهبود ایمنی کارکنان و کاهش خطرات شغلی طراحی شده است.
• ایزو ۲۲۰۰۰: به زنجیره تامین مواد غذایی و تضمین ایمنی محصولات کمک می‌کند.
• ایزو ۲۷۰۰۱: از اطلاعات حساس و محرمانه حفاظت می‌کند.
• ایزو ۱۳۴۸۵: برای تجهیزات پزشکی که به تضمین کیفیت و ایمنی تجهیزات پزشکی کمک می‌کند.
• ایزو ۵۰۰۰۱: به سازمان‌ها کمک می‌کند تا مصرف انرژی خود را بهبود بخشند و کارایی انرژی را افزایش دهند.
• ایزو ۳۱۰۰۰: به شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها در سازمان‌ها کمک می‌کند.

مشاغل کنترل کیفیت

اگر از کار با مردم، برقراری ارتباط، ارائه نتایج و تلاش برای بهتر و ایمن‌تر کردن محصولات لذت می‌برید، QC می‌تواند یک شغل مفید برای شما باشد.

یک کارشناس کنترل کیفیت باید چه رشته‌ای خوانده باشد؟

برای تبدیل‌شدن به یک بازرس کنترل کیفیت، به موارد زیر نیاز دارید:

• دیپلم دبیرستان برای موقعیت‌های ابتدایی
• مدرک لیسانس بسته به نوع صنعت
• تجربه کار در یک صنعت
• مجوزها و گواهینامه‌های استاندارد یا آموزشی برای برخی از صنایع

ویژگی‌های فردی موردنیاز برای مسئول QC

همچنین برای فعالیت در این حرفه نیازمند برخی ویژگی‌های فردی هستید؛ از جمله:

• توجه به جزئیات
• مهارت‌های مکانیکی و ریاضی
• توانایی و قدرت بدنی
• مهارت‌های فنی
• قابلیت عملکرد تحت‌فشار

مسیر شغلی

مسیر رسیدن به حرفه در کنترل و تضمین کیفیت برحسب صنعت متفاوت است، بنابراین ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. بااین‌حال، شما به‌طورکلی به چندین سال تجربه در صنعت مدنظر خود نیاز دارید. به طور معمول، شما پس از برآورده کردن شرایط تحصیلی و تجربه‌کاری، به‌عنوان یک نیروی کنترل یا تضمین کیفیت استخدام می‌شوید.

ممکن است در دوره‌های توسعه حرفه‌ای شرکت کنید که توسط کارفرمایتان حمایت می‌شود یا از شما خواسته شود گواهینامه‌هایی مانند شش سیگما را دریافت کنید. درنهایت می‌توانید یک عنوان حرفه‌ای مانند بازرس کیفیت گواهی شده داشته باشید.

با حرکت در این مسیر با گزینه‌های شغلی، بیشتری روبه‌رو می‌شوید. این موقعیت‌ها می‌توانند به سطوح بالای مدیریتی یا اجرایی در کنترل کیفیت منتهی شوند. برخی از این موقعیت‌ها تحت عناوین زیر هستند:

• مدیر سیستم‌های کنترل کیفیت
• رئیس انطباق
• مدیر عملیات QA
• معاون کیفیت
• مدیر کیفیت

نمونه‌ای از کنترل کیفیت در صنعت

در صنایع غذایی سه نمونه از کنترل کیفیت وجود دارد. نظارت بر مشخصات مواد تشکیل‌دهنده، بررسی لیست تأمین‌کنندگان و اطمینان از بهداشتی بودن تأسیساتی که محصول غذایی در آن ساخته می‌شود.

نمودار کنترل کیفیت چیست؟

نمودار QC، نموداری است که نشان می‌دهد آیا محصولات یا فرایندهای نمونه‌گیری شده مطابق با مشخصات موردنظر خود هستند یا خیر. اگرنه، درجه تفاوت آن‌ها با مشخصات را نشان می‌دهد.

آن‌هایی که یک ویژگی خاص از یک محصول را تجزیه‌وتحلیل می‌کند، نمودار تک‌متغیره و آن‌هایی که واریانس چندین ویژگی محصول را بررسی می‌کنند، چندمتغیره نامیده می‌شوند. محصولاتی که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند برای ویژگی‌های داده شده که نمودار ردیابی می‌کند، آزمایش می‌شوند.

آموزش کنترل کیفیت

دوره‌های آموزشی QC به طور خاص برای کارگران در صنعت تولید طراحی شده است. این دوره به آن‌ها درک وسیع‌تری از فرایندهای QC، کیفیت تأمین‌کننده و بازرسی‌ها می‌دهد. کارکنان شما همچنین در مورد فرایندهای ممیزی موردنیاز برای ثبت استاندارد ISO 9000 و تضمین کیفیت اطلاعاتی کسب خواهند کرد.

این دوره هشت بعد کیفیت را پوشش می‌دهد: عملکرد، ویژگی‌ها، قابلیت اطمینان، انطباق، دوام، قابلیت سرویس، زیبایی‌شناسی و کیفیت درک شده. شرکت‌کنندگان این دوره با فرایند انجام ارزیابی کیفیت داده‌ها آشنا می‌شوند. این دوره برای مدیران یا تحلیلگرانی در نظر گرفته شده است که یا خودشان از داده‌ها استفاده می‌کنند (تحلیل می‌کنند) یا تحلیل دیگران از داده‌ها را بررسی می‌کنند.

اصطلاحات کنترل کیفیت

اصطلاحات کنترل کیفیت به اندازه‌گیری و تصمیم‌گیری در مورد قابل‌قبول بودن یا نبودن کیفیت و عملکرد یک محصول یا خدمات اشاره دارند. این معیارها می‌تواند مشخصات فنی، شرایط و ضوابط قرارداد، یا عملکرد یک فرایند باشند.

ضمناً در این اصطلاح این ایده وجود دارد که همه فرایندها، محصولات و اقدامات باید دارای سطح مشخصی از عملکرد قابل‌قبول باشند که بتوان آن را اندازه‌گیری کرد. مطابق با درک این موضوع که معیارها از قابلیت‌های فرایند رشد می‌کنند، تکنسین‌ها باید به طور دوره‌ای مقبولیت را اندازه‌گیری کنند تا دریابند که یک فرایند یا آیتم چقدر با مشخصات مطابقت دارد.

طرح کنترل کیفیت (qc plan)

یک طرح کنترل کیفیت، سازمان یا افراد مسئول QC و رویه‌های خاص مورداستفاده برای اطمینان از تحویل محصول باکیفیت را شناسایی می‌کند. همچنین اقدامات تضمین کیفیت و روش پاسخگویی و مستندات موردنیاز را شرح خواهد داد. ۶ مرحله برای نوشتن طرح کنترل کیفیت وجود دارد:

1. یک نمودار سازمانی ایجاد کنید.
2. مسئولیت‌ها را تعریف کنید.
3. خرید و دریافت مواد را برنامه‌ریزی کنید.
4. صلاحیت تأمین‌کنندگان را بررسی کنید.
5. بازخورد کیفیت را ارزیابی کنید.
6. یک فرایند برای اقدام اصلاحی ایجاد کنید.

وظایف کنترل کیفیت

وظایف مدیر کنترل کیفیت چیست؟ این متخصصان اطمینان حاصل می‌کنند که کالاهای تولید شده مطابق با استانداردهای صنعت تولید می‌شوند و مشخصات موردنیاز را برآورده می‌کنند تا بتوانیم هر روز به طور ایمن و مؤثر از آنها استفاده کنیم.

اگر به دنبال نقش مهمی در تولید هستید و به جزئیات و کالاهای باکیفیت نگاه دقیقی دارید، نقش یک بازرس QC ممکن است برای شما مناسب باشد. زمینه QC تضمین می‌کند که فقط محصولات قابل‌قبول، کاربردی و باکیفیت بین مشاغل و مصرف‌کنندگان توزیع می‌شود.

اصول کنترل کیفیت

اصول QC در مدیریت پروژه چیست؟ بهترین راه برای مدیریت کیفیت پروژه، سرمایه‌گذاری در این سیستم  و پیروی از سه اصل مدیریت کیفیت یعنی برنامه‌ریزی، تضمین کیفیت و کنترل کیفیت است. در حالت کلی می‌توانیم ۷ اصل را برای QC در نظر بگیریم:

1. تمرکز بر مشتری
2. رهبری
3. مشارکت مردم
4. رویکرد فرایندی
5. بهبود
6. تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد
7. مدیریت روابط

جمع‌بندی

QC را امروزه به‌عنوان عامل اصلی در تصمیم‌گیری مشتریان در مرحله ارزیابی محصول و یا خدمات به کار می‌برند. بدون شک تولید محصول باکیفیت و حضور در صحنه رقابت داخلی و جهانی با شعار محقق نمی‌شود؛ بلکه دست‌یابی به این امر مهم فقط با شناخت و استفاده از روش‌های علمی و عملی مربوطه امکان‌پذیر است.

سوالات متداول

تا اینجا با مفهوم qc آشنا شدیم و استانداردی ایزو مرتبط با آن را نیز بررسی کردیم. در ادامه به برخی سوالات متداول در این باره پاسخ می‌دهیم:

کنترل کیفیت چیست؟

کنترل کیفیت مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و فرآیندها است که با هدف اطمینان از تطابق محصولات و خدمات با معیارها و استانداردها انجام می‌دهیم. این فعالیت‌ها شامل بازرسی، آزمایش، و ارزیابی محصولات و فرآیندها می‌شوند.

روش‌های کنترل کیفیت چیست؟

روش‌های معمول qc شامل بازرسی چشمی، آزمایش‌های عملکردی، کنترل آماری فرآیند (SPC)، تحلیل شکست و اثرات (FMEA) و حسابرسی‌های داخلی و خارجی است.

استانداردهای ایزو چگونه به کنترل کیفیت کمک می‌کنند؟

استانداردهای ایزو با ارائه یک چارچوب ساختارمند و راهنماهای جامع برای اجرای سیستم‌های qc، به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا فرآیندهای خود را بهبود بخشند و محصولات و خدمات با کیفیت بالا تولید کنند.

ابزارهایی کنترل کیفیت چیست؟

ابزارهای متداول qc شامل نمودارهای کنترلی، نمودارهای پارتو، نمودارهای علت و معلول (نمودار استخوان ماهی)، هیستوگرام‌ها، و نمودارهای پراکندگی می‌شوند.

منبع: isosystem.org